SPINOZA

Spinoza Benedictus ( Baruch ) ,Bento de Espinoza ( 1632 - 1677 ) Hollandaya 16 yy.ın sonlarında göç etmiş ' marrano' bir aileden geliyordu.Babası oldukça varlıklı bir tüccardı.Annesi Spinoza altı yasında iken öldü.Geleneğe uygun olarak öğrenimine  Amsterdam'daki Yahud, Erkek okulunda başladı.Ibranice öğrendi,Talmut'u ve Tevratı okudu.Geleneklse Talmut ve Tevart eğitiminden sonra Kabala eğitimi gördü.Gerek öğrenci arkadaşları ve gerekse öğretmeni olan hahamlara Tevrat ve Talmut üzerien yaptığı söyleşiler Yahudi topluluğunun ileri gelenlerinin tepkisini çekti. Spinoza'nın özellikle Tevrat ve Kabalaya yönelttiği eleştiriler gittikçe ağırlaştı.Haham öğretmenleri ile yaptığı bir tartışmada ' Tora'nın yazarı fizik,hatta ilahiyat konularında bile öğrencilerden daha yetenekli değildi ' deyince ipler koptu.Spinoza daha sonraları ' Tractatus theologicopoliticus' da  şöyle yazacaktır ' Çılgınlıkları bebden sonu gelmez bir şaşkınlık yaratan belli kabalistik ıvır zıvırı okudum ve biliyorum' Yahudi toplılığu başlagıcta Spinoza'yı rüşvet ve tehditle susturmayı denediler,ömür boyu aylık bağlamayı önerdiler,ama ,Spinoza Tevratı ve Kabalayı eleştirmeyi sürdürdü.Bunun üzerine Yahıdi Topluluğunun ileri gelenleri ve hahamlar tarafından törensel bir biçimde yargılanarak ,dışlandı,Yahudi topluluğu ile tüm ilişkisi kesildi.Amsterdam Kent yönetimiden ağırlıpı olan Yahudilerin girişimi ile Spinoza'nın kente girişi bir süre yasaklandı..

Spinoza bir süre cizvit papazı olan dostu ozan Franciscus van den Enden'in okulundan kaldı.Burada Latincesini geliştirdi,eksi yunanca ve skolastik felsefe çalıştı,Kartezyen felsefe ile tanıştı. Aileden Ibranice ve Portekizce bilen Spinoza bu dillere sonradan Hollandaca,Fransızca,İtalyanca,Latince ve Yunanca kattı. Geçimini sağlayabilmek için özel dersler verdi ve mercek yontuculuğu yaptı.Mercek Yontuculuğu  konusunda büyük bir üne kavustu; Bu konuda çağının en büyük ustalarından biri idi. Mercek yontuculuğu yaparken ilahiyatın ve felsefenin temel problemlerini tartışan belirli bir grup olusturdu..

Spinoza 1660'da Ren nehri kıyısında Leiden yakınlarında sessiz ve huzurlu bir köy olan Rijnsburg'a yerleşti; arkadaşı hekim Hermann Homan'la aynı evi paylaştı.Spinoza  Rijnsburg'da  en önemli eserlerini yazdı.Ünlü eseri alt başlığı Ordine Geometrice Demonstrata ( Geometrik tanımlar dizisi ) olan Ethica'nın birinci kitabı De Deo ( Tanrı üzerine ) burada tamamladı.Spinoza Ethica'yı üç bölüm olarak  tasarlamıştı,ama kitap beş bölüm olarak ancak 1667de tamamladı.Kitabın birince bölümünün adı ' Tanrı üzerinedir' ve sekiz tanım ve yedi aksiomdan oluşur; ikinci bölüm' Anlayıs yetisinin doğasıdır ve yedi tanım beş aksiomdan oluşuru; üçüncü bölüö ' Duyguların Doğası' dır ve üç tanım ve iki postulattan  oluşur, dördünü bölm sekiz tanım bir aksiomdan olusur; beşıncı bölüm yalnız iki aksiomdan  oluiur..

Spinpza Rinjsburg köyünden aurıca Korte Verhandeling van God ve Mensch en deszelfs Welstand ( Tanrı insan ve insanın mutluluğu üzerine kısa inceleme  ) ve Tractacus de Intellectus Emendatione ( Anlayıs yetisinin yayınlanmasına  izin verdiği tek eserinide  Rijnsburg da yazdı.Spinoza bu kitabunda doğry  tanım ve aksiyonlarun doğru sonuçları verip  veremeyeceği  problemini  inceledi,Spinoza burda doğru bir tanımın ,tanımladığı nesnenin varlığının olanaklılığının  yada zorunluluğunu açıkca ortaya koyması geretiğini göstermeye çalıştı.Bu eser Spinozanın kartezyen dostları tarafından  1663 yılında Renati descartes principiorum Philosphiae Pars I ve II More Geometrice Demonstratae ,per Benedictım de Spinoza ( Descartes Felsefein ilkelerinin I.ve II bölümlerinin Benedictus Spinoza tarafından Geometrik  Yöntemle tanımlanması ) adıyla yayınlandı.Kitabı yayınlayanlar kitaba ekledikleri bir sunuş yazısında kitaptaki görüşleri paylaşmadıklarını belirttiler.Bu kitap Spinozanın sağlığında  yayınlanmasına izin verdiği biricl kitaptır.Kitabın yayınlanmasından sonra kartezyenlerin kitaba  ve Spinozya yönelttikleri eleştiriler  dingin bir bilge yaşamı sürdüren Spinozayı incitti ve bir daha eserlerini güvendiği  dostları dışında kimseye göstermedi..

Spinoza Haziran 1663'de Lahey yakınlarıdna Voorburg'a yerleşti.Rijmsburg'da birinci bölümğnğ  tamamladığı  ünlü Ethicanın  ikinci ve üçüncü bölümlerini  Voorburg'da  yoğun bir çalışmanın sonunda  Haziran 1665 de tamamlandı.1667e kadar Tractacus Theologico -Politicus ( ilahiyat ve Politika incelemesi  ) üzerinde çalıştı.Kitabın amacı,felsefe yapma özgürlüğünün yürekden bir dindarlıkla  ve devletin istikrarına gereksinim duymakla kalmayacağının söz konusu özgürlükten  uzaklalmanın  kamu düzenini ve hatta doğrudan doğruya imanın kendisini yıkacağını göstermekti.Kitap imzasız olarak yayınlanmıştu.Descartes'in Principia Philospgiae'sine yazdığı yoruma gösterilen  tepkiden sonra Spinoza Kitaba adıınn konmasını yasaklamıştı.Kitap kısa sürede  beş baskı yaptı ve Avrupa aydın çevrelerinde  büyük yankı uyandırdı; kitabın bilinmeyen ağır biçimde eleştirildi ,dinsizlikle suçlandı..

Spinoza Mayıs 1670'de ,ölümüne değin kalacağı Lahey'e yerleşti.İbranice bir dilbilgisi ' Compendium Grammatices Linguae Hebraeae ' kitabı üzerinde çalışmaya başladı.Bu çalışmasını sürdürmedi,yarım bıraktı.Yarım  bıraktığı baş yapıtı Ethica'yı tamamladı( 1675 ).Ethicanın bir kaç kopyasını yakın arkadaşlarına gönderdi ve sağlığında yayınlanmasını yasakladı. Ethica aydınlar arasında eldene ele dolaştı ve tüm Avrupa'da üzerine konuşuluna tek kitap oldu.Küçük işliğindeki  tezgahında  gündüzleri  mercek yontan,geceleri işliğinin üzerindeki odasında  geç saatlere kadar kitapları üzerinde çalışan bu yüce bilge kişi kendini ne kadar saklarsa saklasın çağın önde gelen aydınları tarafından tanınıyordu. 1673'de Heidelberg Universitesince çok iyi koşullarda önerilen felsefe profesörlüğünü hiç düşünmeden red etti. 1675 Ehrenfried Walter von Tachşrnhasu,1676 da Leibniz,Laheye gelerek Spinoza ile tanıştışar.Spinoza, Leibnizle 1677 de ölene kadar yazıştı.Tüm zamanların en yüce bilgelerinden biri olan bu Yahudi Filozofu Benedictus ( Baruch ) Spinoza 21 Subat 1677 de Lahey de veremden öldü. Mirascısı yoktu,tüm mal varlığı yüz altmıs kitap ve mercek  yontumunda kullandığı bir kaç araçtan ibaretti. Ama hepimize,gelecekteki bütğn zamanlar için felsefenin sınırlaını zorlayan bir eser bıraktı ' Ethica ordine geometrico demostrata '

Spinozanın baş yapıtının alt başlığı ' Geometrik tanımlar Dizisidr ' .Aksiomlar ,postulalarla temeli atılan ve iskeleti kurulan bir bilgi sisteminde teoremlerin ispatı yolu ile elde edilen bilgilerinin kesinliğinden ötürü Euklidesin ünlü eseri ' Stojheia ' tüm rönansans ve sonrasu Filozoflarının gözlerini kamaştırmıştı..

Spinoza,Ethicayı bir geometri kitabı biçiminde yazmıştır.Kitap tanımlar ,aksiomlar ve postulatlardan oluşur.Spinoza felsefesinin temel kavramı ' Töz ' kavramıdır; Doğa ile özdeşleştirilmiş sonuz tanrılsa söz: Deus sive Natura ( Tanrı yada doga )