1517 de papaliğin Romadakş St Petrus Bazilikasi'nın yeniden yapımı için enduljans dağıtım kararı Lutherin tepkisine neden oldu.Gercekte durum daha da degisikti. ve luther bunu ögrenmişti,Enduljansin Almanyadaki satısından toplanan para dogrudan Mainz Baspiskoposu Albrechtin özel kasasina girecekti,Ayrica Dominiken endüljans dagıtıcısı Johann Tezel'in enduljanslari gercek degerlerinin çok üstğnden karaborsa fiyatina satiyordu.Luhter'in tüm uyarilarina ragmen Wittenberg kilisesi üyeleri endüljanslari johann Tetzelden alınca Luther ünlü çıkışını yaptı..31 Ekim 1517 de ünlü Doksan Beş Tezini hazırlayarak Wittenberg'teki Schlossskirshenin kapısına astı.Martin Luther ünlü Wittenberg Tezleri ile Hristiyanliğin içsel manevi degerlerine dönüş çagrısı yapıyordu.Kilisenin politikasini üstü ortulu bıcımden elestiriyordu.Ancak papalıgın enduljans yetkisine dokunmuyordu.,yanliz enduljans satislarinin daha sıkı kontrol edilmesini istyordu.
Luther'in doksan beş tezi gelişen matbaa tekikleri ile o döneme kadar görülmemis bir tiraja ulasti.Alman universite ögrencileri,aydınlar,Aritokrasinin uluscu genc kesimi ve kentliler arasinda yayıldı.J.Hus ve J.Wyclifin elestirileri yanında suya sabuna dokunmayan bir biçimde kaleme alınmasina ragmen Luther'in tezleri beklenilmeyen tepki cekti.Kilisenin tepki vermesinin nedeni tezlerin çoğaltılıp halka dağıtılması idi.ilk kez Kiliseye yönelik bir eleştiriyi Roma denetleyemiyor ,kamuya mal oluyordu,bu elestiriler kapali kapılar arasindan pazarliklarla yok edilemezdi.Diger bir neden Luther'in bir Alman olmasidir.Kutsal Roma Germen imparatorluğunun temel dayanagi ve gücü Alman ulusu idi.Jan Hus ile gelişen çek ulusçulugu ,italyan kent devletlerindeki Burjuva kültürel olusumu Almanlarida Etkilemeye başlamıştı ve gelişen Alman ulusak bilinci,Hristiyan internationlizmini ve bu idelojinin Roma'daki Latin kökenli uygulayacılarını sorgulamaya başlamıştı.
Kilise sayıca az ve güçsüz olan Çeklerden ötürü Jan Hus başkaldırısını onlemisti.Ama şimdi karşısında guclu ce kalabalık bir ulus vardı ve bu ulusun aydınları,burjuvazinin ve aristokratlarin buyuk kesimi ( genc prensler,Kontlar,şövalyeler,atölye sahipleri ile calişanlari ve tuccarlari ) Lutheri izliyorlardı.Katolik kilisesine karsı bırlesiyorlardı
Ilahiyatci Johann Eck Lutherin tezlerin elestiren bir yazi yayımladi.Johann Eck'in yazsini Andreas Karsltad dört besyuz tezle yanıtladi.Karlstad'ın tezleri daha radikal ve devrimci idi,Tum Almanyaya dagıtıldı..
Aynı yıllarda Isvçrede baska bir Alman papazda Katolik kilisesine karsı elestirilerde bulunuyor ve Halk tarafindan destekleniyordu.Bu Alman Papazin adi Huldrych Zwingli ( 1 ocak 1484-11 Ekim 1531 ) ,Yayımlamıs oldugu 67 Madde halkın ve belediye yönetimin destegi ve reformcu Leo Jud'un yardımlari ile Zurich sehrinin buyuk katedralinde uygulaniyordu.Zwingli Kilisesnin dina adamlarına getirdiği evlenme yasağını tanımadığını soyler ve papaz cubbesi ile evlendi ( 1524 )
Zwinglinin temez tezleri şunlardı
1.Kilise tanrı sözünden dogmustur ve Isa mesihten baska önderi yokt'ur
2.Kilise yasaları Kutsal metinlere uygun olmak zorundadır
3.Insanin Kurtulusuna Isa Mesih'ten baska kimse aracı olamaz
4.Evlilik herkes için hatta din adamları için bile meşrudur
5.Kutsal metinlerde,ölülerim yaşayanlar adına aracılık etmeleri yada bağıslayıcı olmalari,ikon kilise resimleri,araf gibi konular yer almaz
6.Komunyon ayinlerinde kutsanan töz dönüşümü ne incilde vardır nede diger kutsal metinlerde.
7Missa töreni Isanin kendini Inan oglunun kurtulusu için kurban etmesine karşı işlenen en büyük suc ve gınahtır
Zwinglinin yanısıra Martin Lutherinde Romayi elestirmesi karsısında roma panige kapıldu.Lutheri sertlikle susturmayi denedi.Augsburg'daki Kardinal Gaetano'ya Lutheri gerekirse zinicre vurarak Roma'ya gönderilmesi talimati verdi ( 1518 ).Luther Kardinal ile görüştü,zincire vurulmaktan kurtuldu.Luther'le Roma arasındaki tartışma endüljans satışlarını aşmış,iman ile kayrı arasındaki ilişkiye kaymıştı.Luther'e göre Isa Mesihin kendini kurban etmesi ile bağışlanan ve kirlerinden arınan insann vicdanı artık,esenlik içinde olabilirdi.Tanrı'nın kayrısı karşılıksız bir bağıştı ve bu bağışta Isa Mesih'in kendini insan oğlu için kurban etmesi ilei gercekleşmişti.Günahın yükünden kurtulan insan ruhu artık Tanrı'ya kendiliğinden bir boyun eğişle hizmet edebilirdi...
Luther,Pavlus'un Romalılara mektubunda ki ' Insan şer,atın gerekleri dışında imanla aklanır'cümlesini 'iman ' sözcüğünün başına ' yalnız' sözcüğünü koyarak çeviriyor ve Tanrı'ya yürekten içsel bir teslimiyetin,tek başına insanın,aklanmak bağışlanmak için yeterli olduğunu iddia ediyordu,Kilisenin bu görüşü paylaşması olanıksızdı; bu,kiliseini kapıya kilit vurmasi demekti.Papa ve piskoposların yüz yıllar boyu büyük bir emekle olusturdukları ideolojisi ile vardı...gücünün ve servetinin kaynagi ideoloji ile içiçe girmiş örgütsel yapı idi.. Ideolojide verilecek bir taviz örgütün bütününde onmaz yaralar açabilirdi..Kilise varoluş nedenini ne Luther nede isa ıcın ortadan kaldıramazdi
Kardinal Gaetano,Luther'i inanç ve görüşlerinden vaz geciremeyecegini anlayınca tutuklatmak istedi,Luther tuzagi ogrenir ve kaçtı
1520'de Papa Luther'e karşı Exsurge Domine adlı fermanı yayınladı,ardından Roma'da meydanın ortasında Luther'in vaazları ve yazıları törenler yakıldı..Bunun üzerine Luther ' An der christlichen adel deutscher Nation ' ( Alman ulusunun Hristiyan Soylularına ) adlı risalesini yayınladı...
Luther'in Roma'ya başkaldırısının belgesidir..Luther yazısında Kilisenin yeniden yapılanmasi gereğini vurguluyor ve bu iş için Alman devletine görev yüklüyordu...Yazı dogrudan dogruya Alman Soylularına sesleniyordu,Bu yazı Alaman uluscuları tarafından çoşkuyla karşılandı.İkinci yazı Latince Kaleme alınmıştı ve ilahiyatçılarla papazlara sesleniyordu ' De captivatete babylonica ecclesiase praludium ' ( Kilisenin Babil Tutsaklığına ilişkin giriş) bu yazın çağın hümanist düşünür ve reformcu din adamları ile arasını açtı............
Luther bu yazısında yedi kutsama ayinin üçe ( Vaftiz,komünyon ,Günah çıkarma ) indiriyor ve komünyon ayinindeki substansiel dönüşümü kabul ediyordu...Luther' e göre Isa'nın son akşam yemeğinde kullandığı ' bu benim bedenimdir ' cümlesi mecazi degildilr,gerceği dile getirir ve oldugu gibi kabul edilmelidir..Oysa,J.Wytcliffe ,J.Hus,Zwingli bunu yadsiyor..Missa törenini putperestlik ve günah olmakla sucluyordu
Ikıncı yazısından sonra hemen peşinden Papa'ya seslendiği ' Von der Freiheit eines Christenmeschen ' ( Hristiyanın Özgürlüğüne İlişkin ) adli risalesinde,Roma'yala arasını açan,kayrının,Tanrının karşılıksız bir bağışı olduğu ve yanlızca iman yolu ile aklanmanın ,arınmanın sonuclarını ahlaki açıdan sorguluyordu...
Her 3 yazısında bir yandan Luther Katolik kilisesi arasındatüm bağları koparırıken,diğer yandan Missa törenine yaklaşımından ötürü çağın reformcu ve hümanistler arasinda duvarlar örüyordu.Luther gerçekte geleneksel Katolik Kilisesinin törenlerini ve yönetimini basitleştiriyor..Kiliseyi devletin denetimine açıyor ,disioline ederek almanlastırıyordu
10 Aralik 1520'de Alma Ögrenciler Wittenberg' de Kapısı önünde kocaman bir ates yakarak kilise hukukcularının kitaplarını yaktılar
Luther aynı ateşe papalığın kendi hakkında yayınladığı ' Exsurge Domine'yi ' Attı.Papa'nın yanıtı gecikmedi.5 Ocak 1521 de ' Decet Romanum Pantificem ' fermani ile aforoz edildi...ayrıca Kutsal Roma Germen İmparatoru'da Luther'in tüm yazılarının yasaklanmasını ve basılı olanlarınında kentlerin meydanlaından yakılmasını istedi..Unlu Worms Diet de Luther'i yasadışı ilan ederek eserlerini yasakladi...Kutsal Roma Germen Imparatorluğu topraklarında Karlstadt,Zwingli ve Luther taraftarları ile kilise arasında buyuk gerilim yasanmaya basladı.Hristiyan avrupa ikiye bolundu..Uluscu genc prens ve Şövalyelere gerekirse savasacıklarını ilan ettiler...Köylülerinden Reform yanlılarını desteklemeleri üzerine kilise ve yandaşları geri adım attılar...Ulusçu genc aristokratlar önceden hazırlamiş bir senaryoyay uygun olarak Luther'i kaçırılmıs gibi göstererek Wartburg Satosunda koruma altına aldılar
Luther Wartburg Şatosundan İncil'i Almancaya çevridi..Almanca incil hizla çoğaltılarak tüm Alman kentlerinde dağıtıldı..( 1522 ) Kisa bir süre sonra gencler,kentliler,koyluler sokaklara döküldüler ve barikatlar kurmaya başladılar..Tüm Alman kentleri Roma'ya ve Katolik kilisesine karşı ayaklandılar.Ayaklananlar bir süre sonra Lutheri aşaral kendilerine radikal reformcu olan Karlstadt ve Zwingli bayrak edindiler...Gittikçe yayıln gösteri ve şiddet üzerine Luther Wittenberg'e geri döndü..Augustinus'cu kesiş cübbesibni giyerek yeniden vaazlar vermeye başladı; bir yandan Papa'ya karşı cıkarken diger yandan reform istegi ile ayaklananları fanatiklikle suçluyordu...
Bu dönemde Saksonya Meclisi'ne yazdığı mektuplarda Zwingli ve Kalstadt reformcularını devrimcilikle sucluyor ve devletin müdahalesini isterç
1523 'de ' Von Wehlicher Obrigkeit ' ( Dünya Yönetimi Üzerine 'adlı yazısını yayınlar..Bu yazısından dünyevi ve ilahi yönetimi birbirinden ayırıyor ve hangii nedenle olursa olsun devlete karşı,yasal yönetime karşı ayaklanmayı yasaklıyor,günah olarak sucluyordu...
M.Luther 1525'te üzerinde Katolik papaz cübbesi olduğu halde eski bir rahibe olan Katherine Von Bora ile evlendi.. Bundan sonraki yaşamı bir yandan Alman kiliselerini Roma'nın etkisinden kurtarıp Almanlastırırken diğer yandan da Alman ulusçuluğunun savaşçıları olan genc prens ve şovalyelerle ,aydınların eğitimi ve örgütlenmesine ayırdu
1524 yazından Kara Ormanlar bölgesinden Zwingli nin reformlarından etkilenen Köylüler ayaklandılar ve kanlı bir köylü savası baslattılar.Köylüler luther'i hakem tayin ettiler...Luther köylülerin isteklerini hakli ve dogru buldu..Prense ve şövalyeleri eleştirdi..Ama ne varki köylüler haklı olmalarına ragmen ayaklanmakla günah işlemişlerdi,çünkü bu dunyada eşitlik yoktu devletin idare eden prenslere karsı gelmek gunahtır...1525 'te Thomas Munzer yönetimindeji büyük koylu ayaklanmasına ise sert bir yazı ile karsı cıktı...Luther Disiplinli ve otoriter bir devletten yana oldu hep,kilisesini devlet işlerine karışmaması gerektğini savundu; kilise biçimsellikten kurtulup Hristiyan imanın gelişmesi ve güçlenmesi için çalışmalıydı... Alman ulusal bilincinin oluşmasında ve biçimlenmesinde luther ın buyuk etkisi olmustur....
Martin Luther 1537'de tanımlanmayan bir hastalıga yakalandı uzun sure hasta kaldı ,Son yazısı ' Von den Consilis und Kirchen ' 1539 Konsiller ve Kiliseler üzerine..1546 da Eislebende Aristokratlar arası bir catısmaya hakeimlik yapmak ıcın giderken yolda oldu ve Wittenberg'de Schlosskirsche'ye gömüldü.....
No comments:
Post a Comment