Muhammed Abduh ( 1849-1905 ) Afgani'nin izinden gidenlerin en etkilisiydi.Abduh,Afgani'yi manevi rehberi olarak benımsedi ve onun etkisi altında gazetecilik ve siyaseti ile ilgi alanın olan mistik maneviyat ile birleştirdi.Mısır'dan sürüldü( 1882-89 )Afgani ile birlikte başarılı bir reformcı gazete çıkardı.( Paris 1884 );Kahireye geri döndü.Şeriatta reform yapmaya çalıştı ve müftü olarak atandı( başkadı : 1899-1905 ) .Temsilciler meclsii üyesi oldu..
Abduh'un reform hareketine katkısı kısmen bir fakih ve başkadı olarak oynadığı rolde yatmaktadir.Halkın iyiliği için ahlak ile hukukun modren koşullara uyarlanması gerektiğini savunarak bireysel muhakemenin alanını büyük ölçüde genişletti.Insanların prensipte iyiyi ve kötüyü sadece akılları ile bilebileceklerini ileri sürdü.Ancak o da,çoğu insanın bunu yapmayo başaramadığını düşünüyordu; dahası,insanlar sadece din yoluyla iyilik yapmaya yönlendirilebilir.Doğru olanı yapma yükümlülüğü sadece vahiy yoluyla bilinir.Dolayısıyla Islamiyet'in başlangıcına kadar giden bir fıkıh geleneğinin yönünü çevirerek ahlak felsefesinde önemli bir değişiklik yapmanın eşiğine kadar gelmişken,Abduh'un ahlaki akılcılığı Aquinolu Thomas'ın veya John Locke'ın gittigi yere uzanmadı..
Abduh siyasette Afgani'den daha ılımlıydı.'' Siyasi örgütlemenin Islami öğreti ile belirlenen bir konu olmayıp zaman zaman koşullara göre,toplum içinde genel bir uzlaşıyla belirlendiğini düşünüyordu.Yeni Osmanlılarınkine benzer bir tutum sergileri; onun etkisiyle ' Maliki fukaha ile Ibn Teymiye'nin maslahatı,yavaş yavaş John Stuart Mill'in yararı;Islami fıkhın icması,demokrasi kuramındaki ' halk yuna ; seçenler ve azledenler de parlamentı temsilcilerine dönüştü..
Ancak kısıtlanmamış güçlü bir adamın yönetiminde yaşayan ve sadece kendi çıkarlarını düşüne insanlar,' öteki ulusların yaşayışları hakkında bir şeyler öğrenip... bir zamanlar kendilerinin de haklarının ve müreffeh bir yaşamlarının olduğunu anımsadıkları zaman ahlaklı bir toplum düzeninin yükselebileceğini söylerken,Abduh'un kendi toplumunu düşündüğü açıktı.''İşte o zaman toplumlarını,doğasının gerektirdiği ilkeler uyarınca değiştirmeye karar vereceklerdir '' İşte o zaman kamuoyu oluşucaktır ve insanlar geröekten ortak çıkarları olduğunun farkına varacaklardır.Insanlar ' bu yasayı oluşturma görevini tek bir kişinin eline teslim etme konusunda etkisiz olacaklardır,çünkü tek bir bireyin tüm insanların farklı çıkarlarını yorumlaması mümkün değildir'' .Eğitim toplumun bakış açısından gerekli değişiklilerin gerçekleşmesini sağlayacaktır..
Ancak Abduh daha sonra temsili kurumların çalıştırılabilmesi için önce ' Doğu'nun 'ilerlemesini sağlayacak adil bir diktatörün gerekli olduğu düşüncesini benimsedi. Yine de Islamiyette sadece bir sivil hükümdar vardır.Bu sivil hükümdar göreve ulus tarafından getirilmitir,onun tarafından denetlenir ve onun tarafından azledilebilir ve kendi kontrolü altında olmayan bir yasaya karşı sorumludur..
Abduh Kuzey Afrika'da başlayan selefiyye hareketini desteklerdi ve toplumu yöneten bir güç olarak Mısır'da modernist reformculuğu kurdu.Mısır'da,Suriye'de,Kuzey Afrika'da ve Endenozya'da Afganinin fikirlerinin yayılmasını sağladı ...
No comments:
Post a Comment