York eyaletinin Henby kasabasında yerleşmiş Edward Borton'un ikinci oğlu olup babasının adı taşıyan Edward,ilk önce Kraliçe I.Elizabeth çağında kurulan The Levant Company'nin bir memuru olarak ve William Harborne'a sekretere olarak Istanbul'a gönderilir.o devirde,doğudaki dışişleri memurlarını maaşlarını sözü gçene şirket öderdi.Böylece 1584 yılında Istanbul'a ayak basan Edward ,Harborne'dan meslekle ilgili bilgiler öğrendiği gibi Türkleri de yakında tanıma fırsatı elde etmiş oldu.1590'da Harborne ölünce onun görevini üstlendi.Ne var ki,the levant company maaşını vermekte bilerek gecikiyor ve kendisini zor durumda bırakıyordu.Öyle ki,1591 de Lord Burghley,Lordlar kamarasından hitap ederek Şirket müdürlerine Barton'a ne kadar maaş verildiği ,bu maaşın sürekli olarak verilip verilmediği ve halen kendisine ne kadar borçlu bulunduklarını resmen sorunca 1594 yılında Barton'a birikmiş maaşlarından 2000 altın ödendiği gibi 1596 yılında da Kraliçe Elizabeth kendisini resmen Ingiltere Imparatorluğunun Osmanlu Imparatorluğu nezdindeki büyükelçiliğe atadı ve kendisinide şirketin entrikalarından korudu.
Kraliçe Elizebeth'in kendisine verdiği en büyük görev Ispanya Kralı II.Felipe'nin Akdeniz'deki deniz gücünü kırmak için ,Türk donanmasını harekete geçirmekti.O sırada Felipe'nin Portekiz'i işgal etmiş olması,Ingiltere'nin endişelerinide daha da arttırmıştı.Kraliçe Elizabeth, Ispanyaya karşı ve her gün artna tehditlerine karşı Osmanlı, Ingiltere ve Fransa'yla birlikte protestab davası için silaha sarılarak işbirliği yapılmasını umuyordu.Barton gönderdiği mesajlarında bu yolda umut verici cümleler kullanmıştı.Ne varki III.Murat ya ekonomik ya da stratejik nedenlerle Donanmayı Ispanyaya karşı yollamadı.Ingiltere ile dostluk devam etti.
Bir ara,Kraliçe Elizabeth,yine bir mektup göndererek Fas Sultanın elinde esir bulunan Don Antonio'nun oglunun kurtulması konusunda III.Murat'tan yardım ister.'' Her ne fermanı hümayununuz olursa,canla başla bunu yerine getiririz '' diyerek çocuğun istanbul'a yollanması için Fas Sultanına bir mektup yollar.
Bu sırada III.Murat ,hayata gözlerini yummuş ve yerine oğlu III.Mehmet tahta geçmişti.Kraliçe Elizabeth bundan yararlanarak,Katolik dünyasına karşı Osmanlı desteğini sağlayabilmek için III.Mehmet'e bir gemi dolusu hediye gönderdi.
1595 yılında Ingiliz donanmasına mensup,toplarla donatılmış ' Hector ' adlı gemiş Haliç limanında demirlediği zaman,Istanbullular Ingilterenin gücünü ve görkemini görerek şaşırmışlardı.Halkın serbestçe gezmesine izin verilen gemi büyük olay olmıştu.Bu arada büyükelçi Edward Barton ,gönderilen hediyeleri ,renkli ve gözalıcı bir törenle Sultan'ın huzuruna götürmüştü.Hediyelerin içinde Ingiliz dokuması yünlü kumaşlar,kadınlar için Pamuklu,desenli,ince kumaşlar yanında III.Mehmetin çok dikkatini çeken hediye,kendi kendine işleyen bir orgtu.Eskilerin ' erganun' dediği bu müzik aletinin,yapıcısı büyük Ingiliz sanatçısı Thomas Dallam'ıda beraberinde getirmiş ve sarayda kurduğu orgun müziği III.Mehmet'i büyülemişti.Müziğin sonuna doğru,orgun üzerindek, madeni kuşlar kanatlarını çırparak türlü sesler çıkarıyorlardı.Hatta,karatavuklarla ardıç kuşlarının içine gizlendiği çalılıkta orgun üzerinde,doğadan gerçek bir sahneymiş gibi canlandırılmıştı.III.Mehmet ,Ingiliz savaş gemisi ' Hector ' uda beğenmiş ve benzerlerini emretmişti..
Ingiliz savaş gemisini gezen ve getirdiği hediyeler konsuudna abartmalı öyküleer dinleyen Türkler Edward Barton'u çok sevmişlerdi.Barton bu sevgiye layık olduğunu göstermek için Avusturya seferine 21 Haziran 1596 da Sultan ile katıldı.Sadrazam Damat Ibrahim Paşa daha önceden yola çıkmıştı.Erlau ve Haçova meydan savaşlarında Türklerle birlikte düşmana karşı savaşmış,Türklerin düşmanı püskürtmesine hayran olup,bu zaferede katkısı olmuştur.Sultan III.Mehmed bu nedenle Kraliçe Elizabeth' yazdığı mektuptu şöyle diyordu :
''Suvarin hristiyanlardan alındığı zaman,Barton da ordumuzda bulunuyordu.Macaristan'ın Agria kalesi Archiduk Maximilien'İn kuvvetlerinden alındığında,büyük yararlılık görülmüştü.Majestenizin çok saygı değer büyükelçisi,yüksek izninizi almaya vakit bulamadan benım karargahımla birlikte savaşa katılmak ve büyük yararlılık göstermek suretiyle bizim duymakta olduğumuz minnet ve takdiir,umarım ki ,majesteleri de aynı şekilde kendisinden esirgemeyeceklerdir ''
Seferden Istanbul'a döndüklerinde ,şehri müthiş bir veba salgının kırıp geçirmekte olduğunu gördüler.Barton,kendisine yapılan tavsiyelere uyarak Heybeliadaya taşındı.Ne çareki 1597 yılında bu hastalığı kaparak öldü.Naaşı heybeliadadaki Meryem Ana manastırını ( Aya yani ) avlusuna gömülmüştür.Mezarının üzerinde şu yazar ( Ingiltere kraliçesinin pek ünlü ve saygıdeğer Elçisi Edward Barton,Türk imparatoru ile birlikte Macaristan seferine gitmiş ve muzaffer olarak dönüşte ölmüştür.) 18 Ocan 1597 de öldüğünde 30 yaşında idi
Türk Ingiliz iliişkilerinin kökleşmesine emeği geçmiş bulunan Barton zamanında sigara tütününün ilk kez ingiliz gemileriyle Türkiyeye getirildiği kaynaklarımızda yer alır.Peçevi tarihidne şöyle denir '' Macaristan seferinden dönen Yeniçeriler kahvelere gittikleri zaman yeni bir şeyle karşılaştılar.Bu tütündü.Ingiliz keferesi yurda soktuğu tütünü bazı hastalıklara şifadır diye satmıştı.Ehli keyif bazı kimselerde buna müptela olmuşlardır.Bu tütün,tiryakiliği öyle ileri gitti ki,Istanbul'da kaç kez büyük yangınlara neden oldu .Nice yüz bin adam ateşe kurban gitti..
Türk ve Ingiliz dostlupunun fiilen kurucusu ve onu geliştiren ve hatta bu uğurda hayata gözlerini yuman Edward Barton ,Kraliçe Elizabeth'in emirlerini yerine getirmek için canla başla çalışmış ve iyi ilişkiler kurulmuştur. Ruhu Şad Olsun..
No comments:
Post a Comment