Hatırlanacağı üzere Ibrahim Mütefferika,aslen Erdel doğumlu bir Macar dı.Genç ayşta Müslüman olaak Osmanlı hizmetine girmişti.Ibrahim Mütefferika,Müslüman olmadan önce ,sanıldığı gibi Calvinist değildi,o sıralarda ortaya çıkan Uniterien dir.Tevhidcilik yani birlikçilik demek olan Uniterianizm'in başlıca özelliği ' Teslis'i Allahın baba,oğul ve kutsal ruh şeklindeki üçlenmesini kabul etmemek,diğer bir değişle Allah'ın birlilğine inanmaktır.İşte Ibrahim Mütefferika böyle bir mezhebe mensubu olduğu için kendi arzusuyla Müslüman olmuştur.Türk yönetiminde zeka ve çalışkanlığı ile kısa zamanda kendisini tanıtan Ibrahim Mütefferika ,aynı zamanda memleketimizden ilk kez matbaa ve basımevinin kurulmasını sağlamak suretiyle kültür tarihimizde önemli bir yeri vardır.Said Mehmed Efendi ile Ibrahim Mütefferikanın basımevinin kuurlmasu için gerekli izin Temmuz 1727 yılında büyük zorlukla alınmıştır.Viyana'dan gerekli malzemeleri ve aletleri getirterek hazırlıklara giriştikleri bir sırada,geçimini,kitapları ' istinsah ' ederek,yani yazarak sağlayan hattatlar ile yeniliğe karşı olanların tepki ve dedikoduları ile karşılaşmışlar,bu nedenle de Şeyhülislamdan fetva almayı uygun görmüşlerdir.Ibrahim Müteferrika, bir dostuna yazdığı mektubunda,özellikle '' ilmiye sınıfı '' mensuplarının bu yeni basım makinasının Müslümanlarca kullanılmaması için Sadrazama tekrar tekrar başvurduklarını,kitapların çoğalmasının genel asayiş ve din için tehlikerli olacağını bildirdiklerini yazmaktadır.Ancak Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi,basım işinin kolaylığı,fazla zahmet çekmeden çok sayıda kitao basılabilmesi ve böylece kitap fiyatlarının daha ucuz olacağından herkesin kitap edinmesinin kolaylaşacağı gibi düşünceleren bahisler,dini eserlerin basılmaması şartıyla olumlu fetva vermiştir.Bundan sonra kitap basımı işi başlamıştır.İbrahim Mütefferikanın evinde kurulmuş olan bu ilk basımevinde 1729 da basılmş ilk eser :Arapçadan Türkçeye iki ciltlik bir sözlüktür.' Van Kulu Lugat ' adını taşıyan bu esereden sonra basılan kitap,Katip Çelebi'nin Osmanlı denizciliğie ait ünlü eseri ' Tuhfetu'l -Kibar fi Eşfar'i l-bihard ' dır.Basımevinde Patrona halil isyanına kadar altı eser dha basılmış,yeniliklere karşı olanların yürüttükleri bu isyan,Padişah III Ahmet'in tahttan indirilmesin ve Damat Ibrahim paşa 'nın katline neden olmuştur.Ancak cahil ve zorba Patrona ile yandaşlarının devri kısa sürmüş devlet kurumlarının yenileşmesi devam etmiştir.1732 yılında dokuzucncu eserinde basıldığı basımevinde Ibrahim Mütefferka yönetimindeki çalışmalar 1736 yılına kadar sürmüştiür.Bundan sonra 1742 yılından Farsçadan Türkçeye bir sözlük basılmışsada bu yıllarda Mütefferika başka bir göreve atandığı için basımevi ile ilişkisinin kesilmiş olduğu anlaşılmaktadır.Ancak Ibrahim Mütefferikanın bahis etmemiz gereken bir hizmeti dah olmuşturki,bu da ,onun ,basılan kitaplarda kullanılmak üzere Yalova'dan bir kağıt fabrikasının kurulması ve özelliklede burada çalışmak üzere Polonya'dan üç usta getirtilmesi için çalışmalarda bulunmasıdır.Mütefferika 1745 yılında vefat etmiş,1746 da da kurulmuş olan Yalova kağıt fabrikasında Avrupa'da makbul sayılan kağıtların kalitesinde kağıt üretilmiştir.
İşte bu çalışmaları ile ulusumuzun çağdaş uygarlık düzeyine çıkarılması tarihinde önemli bir yeri olan Mütefferika yazmış olduğu bazı eserleri ile düşünce tarihimizde de önemli bir yer almıştır.Düşünce hayatımız bakımında önemli olan ' Usulu'l Hiem fi Nizami'l Ümem ' adlo eserinde İbrahim Mütefferika devlet düzeninin zorunluluğu üzerinde durmakta ve çeşitli devlet şekilleri hakkında bilgi vermektedir..Ibrahim Mütefferikanın bahis ettiği devlet şekilleri sunladur.Monarşi,Aristokrasi ve demokrasi.Ibrahim Mütefferikaya göre ,modern devletler,yeni ve akla dayanan bir takım yöntemlerle yönetilmektedirler.Bu yeni yönetimlerin,din yada gelenek ile fazla bir ilgisi yoktur.Ayrıca devlet yönetiminde bilimin ,özellikle coğrafya biliminin büyük önemi vardır.Ibrahim mütefferika bu konu ile ilgli Amerikanın keşfinden söz etmekte ,Avrupa devletlerinin bu keşiflerle elde ettiği olanak ve kazançlarla,Islam dünyasını kuşatmakta olduğunu söylemektedir.Bu kuşatmaya karşı koyabilmek için ele aldığı konularda bilgi sahibi olmak gerekir.İbrahim Mütefferika eserinde ,aynı zamanda Osmanlıların geri kalış nedenleri üzerinde de durmuştur.Ona göre geri kalışımızın nedenleri aşağıdadır
Kanunların uygulanmaması,adaletsizlik,devlet işlerinin ehil ellere verilmemesi,bilginlerin düşüncelerine tahammülsüzlük ,askeri alanında teknik bilgiler den yoksunluk,ordudan disiplinsizlik ,rüşvet almak,devlet parasını kötüye kullanmak ve nihayet dış dünyadan habersizlik
Ibrahim mütefferikanın üzerinde durulmasu gerekli olan bir diğer eseri,Risale i Islamye adını taşır.Islam dininin savunulması için yazıldığı ileri sürülmekle beraber,aslında eser,Kitab ı Mukkadsin değiştirilmiş olduğu tezini savunmaktadır.Mütefferika bu eserinde eski bir incil nüshasında ,Katoliklerin geçersizdir diyerek Incilden çıkartmış oldukları ve okunmasına izin vermedikleri bazı cümleler olduğunu,böylece gerçekleri anlamış olduğunu ileri sürmektedir.Söylediğin göre,Katolikler okunmasını yasakladıkları cümleler arasınd ' Parakletios ' diye bir sözcük bulunduğunu,bu Yunanca sözcüğün Türkçeye ' Tecellici,Teselli edidi ' diye çevirebileceğini,bununda müslümanların peygamberi Hz Muhammedin isimlerinde birisi olan Ahemed sözcüğünün karşılığı olduğunu ileri sürmektedir.Ibrahim Mütefferika bu eserinde Papalığa,Hristiyanlığın Teslis inancınada çatmakta hücum etmektedir.Onun bu Teslis düşmanlığı Servetus adlı bir Uniterian papazının ' Teslis ve hataları ' adlı eserine dayanmaktadır.Gerçekten Uniterian papazı Servetus eserinin bir yerinde '' Meselenin en kötü yanı,teslis inancı,Müslümanlar için sonsuz bir alay konusu olmaktadır .Yahudilerde bizim bu inancımıza katılmamakta ve bu konuda bizimle alay etmektedirler''
Ibrahim Mütefferika Osmanlı Düşünce dünyasının en önemli şahsiyetlerinden biri idi.Allah rahmet eylesin
No comments:
Post a Comment