ANADOLU BEYLİKLERİ : KADI BURHANEDDIN AHMED ve DEVLETİ

 

Kadı Burhaneddin Ahmed ( 1345 doğum tarihi ) ‘in babası Şemseddin Mehmed Kayseri kadısı idi.Bu aile aslen Harzemli olup,Oğuzlar’ın Salu boyundan gelmektedir.Burhaneddin 5 yaşından itibaren tahsil görmeğe başlamış,daha sonra 14 yaşında iken babası ile Mısır’a giderek çeşitli konularda eğitimine devam etmiştir.Burhaneddin  bir müdder de Şam’da ve Haleb’de kalarak tahsilini tamamladıktan  sonra memleketi Kayseri’ye döndü ( 1364 )

Burada hüküm süren Eretna oğullarından Giyaseddin Mehmed tarafından 21 yaşında iken kadı tayin edildi ( 1365) ve bu hükümdara damat oldu.Gıyaseddin Mehmed devlete hakim olamadığı gibi,emirlere karşı da kötü davranmış ve bu yüzden öldürülmüştür ( 1365).Yerine oğlu Ali Bey geçti.Eretna devletinin zayıf durumunu gören komşuları bu beyliği parçalamaya başladılar.Kadılığı sırasında siyasi hayatta kendini gösteren Burhaneddin,

Kayseri’ye hakim olan Karamanlılar’dan şehri geri aldı ( 1375-76).Ayrıca Moğollar’ın bir kolu olan Samagar kabilesinin Kayseri üzerine yapmaya hazırlandıkları bir saldırıyı da önledi.Bu başarıları üzerine Ali Bey 1378 Mayıs ayında Kadı Burhaneddin’i vezirlik makamına getirdi.Bu devrede Niğde,Niksar emiri Taceddin ve Erzincan emiri Mutahharten üzerine yapılan seferler Ali Bey yüzünden başarısızlıkla son buldu.

Ali Bey 1380 yılının Ağusto ayında öldü.Yerine yedi yaşındaki oğlu Mehmed geçirildi,niyabet mevkii Şarki karahisar valisi Kılıç Arslan’a verildi.Kılıç Arslan ,Eretna beyliğinde iktidarı ele almak için Kadı Burhaneddin’i öldürmeye karar verdi.Fakat Burhaneddin daha evvel davranarak Kılıç Arslan  ve amcası Keyhüsrev’i öldürdü( 1381 ).Böylece,naiblik görevi Kadı Burhaneddin oldu,rakibi Amasya emiri Hacı Şadgeldi onunla yaptığı savaşta öldürüldü ve ordusu dağıldı.

Aynı yılın sonbaharında  Kadı Burhaneddin Sivas’da sultanlığını ilan etti ve on sekiz yıl hüküm sürdü.O,bu süre içinde Amasya emirliği,Erzincan emirliği,Candaroğulları,Karamanoğulları ve Taceddinoğulları ile mücadele ederek bu beylikler üzerinde baskı kurdu.

Memluk sultanı’na isyan eden Malatya naibi Mintaş’ın teklifi üzerine adı geçen şehri almak istemesi,Kadı Burhaneddin ile Memluk Sultanı Berkuk’un arasını açtı.Memlüklüler’in Haleb valisi Yelboğa,Sivas önüne gelerek şehri kuşattı.Fakat Kadı Burhaneddin’in başarılı savunması karşısında kırgünlük kuşatmadan sonra geri çekilmek zorunda kaldılar ( 1388 ).Sultan Berkuk ile Kadı Burhaneddin arasında dostluk ancak Timur tehlikesi karşısında kurulabildi

Kadı Burhaneddin’in Akkoyunlular ile önceleri kötü olan ilişkileri 1388 den sonra düzelmiştir.Daha sonra Akkoyunlu devletini kurucak Karayülük Osman Bey de onun yanına rehine olarak bırakılmıştır.1389’da Karakoyunlu Türkmenleri ile Erzincan emiri  Mutahharten karşısında yenilen Akkoyunlu Mehmed Bey,Kadı Burhaneddin’e sığınmak zorunda kaldı.

Kadı Burhannedin 1389 Kosova savaşına kadar Osmanlılar ile dost ilişkileri sürdürdü.Bu tarihten sonra onun batıya yayılma siyaseti,Osmanlu nüfuz sahasını tehdide başlaması ,Taceddinoğulları ve Candaroğulları gibi beyliklerin tahrikleri iki devlet arasındaki dostluğun bozulmasına neden olmuştur.Neticede,Kadı Burhaneddin’İn kuvvetleri,Osmanlı öncülerini Çorumlu sahrasında ağır bir yenilgiye uğrattı( 1392 ).iki taraf arasındaki mücadele Timur tehlikesi karşısında tekrar dostane bir safhaya girecektir.Kadı Burhaneddin ,Timur’un Anadolu’ya geleceğini haber aldığı zaman Sivas’ı tahkim ederek savaşa hazırlanmış,fakat Timur Anadolu’ya girmeden geri dönmüş  Toktamış Hanla savaşa girmiştir ( 1394 )

Akkoyunlula 1395 Erzincan seferi sırasında Kadı Burhaneddin’in yanında yer almışlardır.1396’da Karamanoğulları’na tabi olan Kayseri valisi Şeyh Müeyyed’i cezalandırmak için yapılan sefere Karayülük Osman Bey’de katılmıştı.Şeyh  Müeyyed’e onun aracılığı ile aman verildi ise de Kadı Burhaneddin sözünde durmayarak Şeyh Müeyyed’i öldürdü.Bir müddet sonra Kadı Burhaneddin ile Karayülük Osman Bey’in arası açıldı.Sivas dışındaki savaş sırasında Osman Bey,Kadı Burhaneddin’i ele geçirmiş ve öldürmüştür (1398 )

Sivas   halkı Kadı Burhaneddin yerine Kayseri valisi olan oğlu Alaeddin Ali ( Zeynelabidin ) ‘yi hükümdar ilan etti.Alaeddin o sırada takriben ondört yaşında bulunuyordu.Karayülük Osman Bey Sivas’ın kendisine teslimini istedi,fakat şehir halkı tarafından yardıma çağrılan Moğol kuvvetleri karşısında çekilmeğe mecbur oldu.Bu sırada Timur Anadolu kapılarına geldi.Bu tehlike karşısında devleti idare edecek kuvvetli bir şahsiyet bulunmadığından Sivas halkı ortak kararla ,şehri Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezıd’a teslim ettiler.Bayezid,oğlu Mehmed Çelebi’yi Sivas’a vali yaptı.Alaeddin Ali Bey ise,eniştesi Dulkadiroğlu Nasireddin Bey’in yanına gönderildi.Aladdin Ali Bey daha sonra Osmanlılar’ın hizmetine girdi ve 1442 de öldü

Kadı Burhaneddin iş bilir,alim,şair ve cesur bir hükümdardı.Arapça ve Farsçayı gayet iyi bildiği gibi üç dilde şiirler yazmıştır.Azeri lehçesinde  Türkçe bir divani vardır.Burhaneddin Ahmed arapça ‘’ İksir üs-Sa’adar fi esrar il abadat ‘’ gibi ilmi eserler de kaleme almıştı.