ANADOLU BEYLIKLERI : CANDAROĞULLARI BEYLIĞI

                                  

Kastamonu,Sinop ve havalisinde kurulmuş bir Türk beyliği’dir.Kurucusu Şemseddin Yaman Candar’dır.Anadolu Selçuklu Sultanı II.Gıyaseddin Mes’ud’un ilk saltanat döneminde ( 1284-1296),kardeşi Rükneddin Kılıçarslan,Çoban oğullarından Muzaffereddin Yavlak Arslan’ın da yardımıyla taht mücadelesine girmişti.II Gıyaseddin Mes’ud onların üzerine yürüdü ise de yenilerek esir düştü.Arkadan gelen Giray kumandasındaki Moğol kuvveti Sultan Mesud’u kurtarmış ve yapılan savaşta Rükneddin Kılıç Arslan ile Yavlak Arslan ölmüşlerdi (1292).

Sultan Mesud’un kurtarılması  sırasında  yararlığı görülen Şemseddin Yaman Candar’ın ,Kastamonu bölgesinde Eflani’yi verdi.Fakat Yavlak Arslan’ın oğlu  Hüsameddin Mahmud Bey Kastamonu’da duruma  hakimdi.Şemseddin Candar’ın ölüm tarihi belli değildir.

Onun oğlu Süleyman Paşa,daha sonra ani bir baskınla Kastamonu’yu ele geçirdiği gibi,Mahmud Beyi de öldürdü.Süleyman Paşa 1335 yılına kadar İlhanlıların hakimiyetini tanıdı.,ondan sonraki beşyıl ise bağımsızlığını ilan etti.Pervaneoğullarından  Gazi Çelebi de onun hakimiyetini tanımıştı.Gazi Çelebi’nin 1322’de ölümünden sonra Sinop Candaroğulları tarafından ilhak edildi.  Ayrıca Tarak Borlu (Safranbolu )da ele geçirildi.Süleyman Paşa’nın Sinop valisi olan büyük oğlu Ibrahim,babasının kardeşi Çandar’ı veliahd göstermesi  sebebiyle isyan etmiş ve Kastamonu’ya hakim olmuştu.Süleyman Paşa’nın ölüm tarihi belli değildir.

Yerine oğlu Gıyaseddin I.İbrahim Bey geçtiyse de ( 1341 ) onun da hükümeti uzun sürmemiş,takriben 1345 yılında ölmüştür.Yerine amcası Emir Yakub’un oğlu Adil Bey geçti.1361 yılında ölen Adil Bey hakkında bilgi yoktur..Ancak,onun zamanında Candar oğulları Beyliği,Karadeniz ticareti bakımından gerek Ceneviz ve gerekse Venedikliler ile iyi ilişkiler içinde olmuştur.Yerine oğlu  Celaleddin Beyazid ( Kötürüm ) Bey emir oldu.

Başlangıçta Celaleddin Bayezıd’ın Sultan I Murad ile iyi ilişkiler içindeydi.Hatta itaat etmişti.Celaleddin Bayezıd,Kadı Burhaneddin’e karşı damadı Amasya emiri Ahmed’i desteklemiş  ve oğlu Isfendiyar Bey kumandasında yardımcı bir ordu göndermişti.Kadı Burhaneddin her iki orduyu da mağlup etti.( 1383).Babasının tahtını kardeşi Iskender’e  bırakmak niyetinde olduğunu sezen büyük oğlu Süleyman Bey ,bu duruma kızmış ve kardeşini öldürerek Osmanlılar’a sığınmıştı.Böylece dostluk son buldu.

Sultan I Murada,Süleyman Bey’i Osmanlı  kuvvetleri ile Kötürüm Bayezid üzerine gönderdi.Kastamonu’da yapılan savaş sonucunda Bayezid Sinop’a çekilmek zorunda kaldı.Böylece II Süleyman Bey Kastamonu’ya hakim oldu ( 1383 ).Fakat onun emirliği uzun sürmedi.Sultan I Murat 1384 yılında beyliği ilhak etti.

Fakat bu durum uzun sürmemiş,Süleyman Bey halkın kendi  lehine ayaklanması sonucu tekrar  Kastamonu’ya hakim olmuştu.Ancak Osmanlıların  onu  yalnız bırakmasından faydalanan Kötürüm Bayezid Kastamonuyu ve Candaroğlu beyliğini tekrar ele geçirdi.Süleyman Bey ikinice kez Sultan I.Murad’a başvurdu ve ondan aldığı kuvvetlerle  Kastamonu’yu aldı ( 1384 ).Ayrıca Süleyman bey Osmanlı prenseslerinden Sultan Hatun ile evlendirildi.Celaleddin Bayezid ise 1385 de Sinop’da öldü.

 II.Süleyman Bey Osmanlıları’la dost geçindi.Onun bu dostluğu Yıldırım Beyazdi’in ilk yıllarına kadar ‘da devam etmiştir.Ancak,Yıldırım Bayezıd’in Anadolu’da birliğini kurmak yolundaki başarısı üzerine Süleyman Bey sıranın kendisine geldiğini anlayarak Kadı Burhaneddin Ahmed ile anlaşmaya vardı.Yıldırım Bayezid  1391 ve 1392 yılı başlarında olmak üzere iki defa Candaroğlu Beyliği üzerine yürüdü ise de Kadı Burhaneddin’in yardıma gelmesi onun geri dönmesine sebeb olmuştu.Nihayet yine 1392 yılı içinde Yıldırım çabuk davranmış,Kadı Burhaneddin yetişmeden Süleyman bey’’İ Kastamonu’daki savaşta mağlup ederek öldürmüştür.

Osmanlı Sultanı Candaroğulları’nın topraklarını işgal etmiş,fakat Sinop’da oturan İsfendiyar Bey’İn af dilemes,  ve Osmanlılar’a itaati nedeniyle onu yerinde bırakmıştı.İki taraf arasında Kıvrım Bel sınır olmuştu.Bu suretle Çelebi İsfendiyar  Sinop’ta Candaroğlu Beyliğini devam ettirdi.Isfendiyar Bey bir süre sonra Kadı Burhaneddin’e bağlanmak istedi.Yıldırım 1394 de Sinopu kuşatsada başarılı olamadı.Isfendiyar Bey gene biat etti.

Isfendiyar Bey Ankara savaşından sonra (1402) Timur’un hakimiyetini tanıdır.Bunun karşılığında da eski Çandaroğlu toprakları yani Kastamonu,Çankırı,Kalecik ce Tosya kendisine verildi.İsfendiyar Bey Kastamonu’da ,idareyi ele aldı.Fetret devrinde Osmanlı şehzadeleri arasındaki saltanato mücadelesi sırasında tedbirili bir siyaset takib ederek her defasında bir şehzadeyi desteklerdi.Çelebi Mehmed Bey ile dost oldu.1417 yılında Çelebi Mehmed’e Karaman ve Eflak seferlerinde oğlu Kasım Bey idaresinde yardımcı kuvvet yollamıştı.

Fakat Kasım Bey geri dönmeyerek Çelebi Sultan Mehmed’den Kastamonu,Bakır Küres,Kalecik ve Çankırının kendisine verilmesini istedi.Çelebi Mehmed’de Isfendiyar Bey’den buraların Kasım ‘a bırakılmasını talep etmiş ,bu teklifinin reddedilmesi üzerine  de Çandaroğly Beyliği üzerine yürüdü.Isfendiyar Bey Sinop’a çekildi,neticede Kastamonu ve Bakir Küresi Isfendiyar Bey’da kalmak,Tosya,Çankırı,ve Kalecik de Osmanlı Sultanına verilmek şartı ile anlaşmaya varıldı.

Sultan Çelebi Mehmet kendisine bırakılan yerleri Osmanlılar’a tabi olan Kasım’a  terketti ve Ilgaz dağı sınır tayin edildi.Bu suretler Isfendiyar Bey de Osmanlılar’a tabi olmuştur.Anadolu Beylerinin birbirleriyle uğraşmasından  yararlanan Isfendiyar Bey,Samsun ve Bafra’yı işgal etti (1419).Ancak Çandaroğulları’nın  buralarda hakimiyeti uzun sürmedi.Bu bölgenin valisi Isfendiyar Bey’in oğlu Hızır Bey 1420’de Samsun’u Osmanlılara teslim etmek zorunda kaldı.II.Murat tahta çıktığı zaman ( 1421 ) meydana çıkan karışıklıklardan istifade eden İsfendiyar Bey harekete geçmiş önce Çankırı’da bulunan oğlu Kasim Bey’in elindeki toprakları işgal etmiş,daha sonra da Taraklı Boru’ya kadara ilerlemişti.

II Murad Şehzade isyanlarını bastırıp duruma hakim olduktan sonra Isfendiyar Bey üzerine yürüdü.Osmanlı ordusunda Kasım Bey de vardı.Taraklı Boru da yapılan savaşta yaralanan Isfendiyar Bey Sinop Kalesine sığındı.Osmanlı kuvvetlerinin Kastamonu ile Bakır Küresi’ni alınca Isfendiyar Bey barış istedi.1423 de Barış yapıldı.Kastamonu ve Bakır Küre Isfendiyar Bey’e teslim edildi.O da Osmanlılara tabii oldu.Isfendiyar Bey 26 Şubat 1440 da öldü.

 Yerine oğlu Taceddin Ibrahim Bey geçti.Ibrahim Bey Osmanlı hanedanı ile iki taraflı akrabalık tesis etti,ancak onun  saltanatı üçbuçuk  yıl kadar sürmüş ve kendisi 1443 Mayıs’ı sonunda ölmüştür.Yerine oğlu Kemaleddin İsmail bey hükümdar oldu.Ismail Bey’e kardeli Kızıl Ahmed Bey isyan etti.Fakat başarılı olamayıp Osmanlılara sığındı.Ancak ona sadece Bolu Sancağı verilmişti.Ismail Bey de bundan sonra da Osmanlılar ile olan dostluğu bozacak  davranışlarda bulunmadı.Hatta II.Mehmed’in Istanbul’u kuşatması sırasında istediği yardımı da gönderdi.Kızıl Ahmed Candaroğulları Beyliği’ne sahip olmak için özellikle Osmanlı Vezirlerini tahrik etti.Ancak Ticari bakımından ilginc olan Candaroğlu Beyliğinin üzerine Fatih Sultan Mehmed yürüdü.Ismail Sınop’a sığındı ama direnemedi.1461 yılında Mahmud Paşa şehre girdi.

Ismail Bey’e Yenişehir,Inegöl ve Yarhisar havalisi,oğlu Hasan Bey’e de Bolu Sancağını İkta olarak verildi.Kızıl Ahmed’in Beyliği uzun sürmedi.Trabzon seferi dönüşünde kendisine        Mora Sancak Beyliği verilerek Kastamonu ve Sinop Osmanlı topraklarına dahil edildi.(1462)

Ülkesi elinden alınan Kızıl Ahmed Bey önce Karamanoğulları,sonra da Akkoyunlular’ın yanına kaçtı.Ismail Bey ise kardeşinin kaçışından dolayı şüphe altında kalmamak için kendisine Rumeli’de dirlik verilmesini istemişti.Bu isteği kabul edilerek o Filibe Sancağıa nakledildi  ve 1479 da orada öldü.

Candaroğulları beyleri gerek ilmi ve gerekse sosyal çeşitli eserlede memleketlerini imar etmişlerdir.Bunlar içinde bilhassa Ismail Bey Kastamonu ve Sinop dolaylarında  medrese,Camii,Kervansaray gibi birçok eserler yaptırmıştır.Bu beyler sanat adamlarını da himaye etmişler ve kendi adlarına  çeşitli Türkçe eserler yazdırmışlardır.Yine Ismail Bey ‘’ Hulviyat ı Şahi’’ isminden büyük bir eser telif etmiştir.Candaroğullarıda ekonomik alanda gelişmişti.Özellikle Sinop dışarıya ihracatta bulunan işlek bir ticaret limanıydı,ayrıca buradaki tersanede gemiler yapılırdı.