ANADOLU BEYLIKLERI : ERETNA BEYLIĞI

 

Orta Anadolu’da XIV.yüzyıl ortalarına doğru kurulmuş olan bir beyliktir.Bu beyliğin kurucusu Eretna,Uygur Türkleri’nden  olup Moğollar’ın Anadolu Valisi Timurtaş’ın  maiyyetinde idi.Eretne,Timurtaş’ın kızkardeşi  ile evlenerek onunla akraba olmuştu.Timurtaş,Anadolu’yu istila ile yayılma hareketine girişmiş,fakat babası Emir Çoban’ın İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır ( 1317-1335 ) ile arasının açılması neticesi Mısır’a kaçmış ve yerine Eretna’yı vekil bırakmıştı( 1328).

Timurtaş’ın yerine büyük Şeyh Hasan Celayir’i Anadolu valisi tayin edildi.Eretna memleket  işlerini iyi bildiğinden dolayı iş başında kaldı.Ebu Said  Bahadır’ın evlat bırakmadan  ölümü üzerine meydana  çıkan karışıklıklardan  faydanalarak Moğol ülkesinde  kendisine  bir yer kapmak  isteyen  Büyük Şeyh Hasan Iran’a  gitmiş ve Eretna Anadolu’da onun vekili olarak kalmıştır.

Daha sonra Irak’ta yerleşen Büyük Şeyh Hasan’da onun vekili olarak kalmıştır.Daha sonra Irak’ta yerleşen Büyük Şeyh Hasan’dan ümidini kesen Eretna, Memluk Sultanı Melik Nasır’ın ( 1309-1340)himayesine girmiştir ( 1338).Azerbeycan’da durumu kuvvetlenen Timurtaş’ın oğlu Küçük Şeyh Hasan’ın biat teklifini Eretna kabul etmedi.Bunun üzerine,Küçük Şeyh Hasan  Anadolunun doğusunu alarak beraberinde hükümdar ilan ettiği Süleyman ile Eretna’nın üstüne yürüdü.İki ordu Sivas ile Erzincan arasındaki Karanbük’te karşılaştılar.Bu muharebeyi Eretna Bey kazanır ( 1343)

Bu savaştan sonra Eretna ‘nın nüfuz ve şöhreti artmış ‘’ Alaeddin ‘ ünvanı ile 1344 yılında sultanlığını ilan etmiştir.Tüm Orta Anadoluya hakim olmuştur.Devletinin başkenti  önce Sivas,sonra Kayseri idi.Anadolu’yu ise gayet iyi ve adil bir şekilde yönetmiştir.Eretna 1352 yılında hayata gözlerini kapatır.Yerine onun emirlerinin aldığı kararla  küçük oğlu Gıyaseddin Mehmde hükümdar ilan edildi.Büyük oğlu Cafer tahtta hak iddia etsede,başarılı olamayıp Mısır’a kaçtı.

Mehmed Bey genç olduğundan devlet idaresi  vezir Ali Şah’ın elindeydi.Çok geçmeden Ali şah isyan etti.Mehmed Bey Memlulukluların desteği ile onu yendi.Ali Şah savaş meydanında öldü(1364)Ancak Amasya Emiri Hacı Şadgeldi Paşa’nın tahriki ile harekete geçen beyler Mehmed Bey’i Kayseri’de öldürdüler.Yerine küçük yaştaki oğlu Alaaddin Ali  hükümdar oldu ( 1365)

Bu karışık durumdan faydalanan Karamanoğulları Niğde ve Aksaray ‘ı ele geçirdiler.Valiler ise kendi başkalarına hareket etmeye başlamışlardı.Karamanoğulları  Kayseri şehrine girdiklerinde,Ali Bey Sivas’a kaçtı.Fakat Sivas Emiri Hacı İbrahim,Ali Bey’e pek önem vermemişti ( 1375).Ali Bey Kayseri’yi  geri alarak buraya emir olmak isteyen Kadı Burhaneddin’i hapsettirdi.Hacı Ibrahim Bey’de Ali Bey’İ tuttuklattı.Ancak Ali Bey Kadı Burhaneddin’in yardımıyla hapisten kurtuldu ve tekrar devletin başına geçti.Bu sırada Kadı Burhaneddin Karamanoğulları’nın eline geçmiş olan Kayseri’yi geri almayı başardı.Kadı Burhaneddin’i  Vezir ilan etmesina rağmen devlet idaresinde başarılı olamadı.

Ali Bey 1380 yılına kadar hüküm sürdü ve bu tarihte Kazabad’da  vebadan öldü.Yerine 7 yaşındaki oğlu Mehmed hükümdar oldu ve Şarki Karahisar valisi Kılıçarslan’ı ona naip yaptılar.Fakat bir müddet sonra Kadı Burhaneddin,Kılıçarslan’ı öldürerek  niyabeti ele aldı ve çok geçmeden de 1381’de Mehmed Bey’İ tahtan uzaklaştırarak sultanlığını ilan etti ve bu suretle Eretna devleti sona erdi.

Eretna Devleti’ne ait Kayseri,Sivas,Tokat  ve civarında bazı mimari eserleri vardır.