Suhreverdinin tam adı Şihab ad Din Ebu'l Futuh Yahya bin Habes bin Emirektir.Isminin Ahmed olduğuda rivayet edilir.Dini ve felsefi inancından dolayı öldürüldüğü için sonradan ' Maktul' ünvanıyla anılmıştır.Türk oldugu Prf Dr Nihat Keklik tarafından belirtilmiştir.
Suhreverdi ( ölm 1155 ) yılında Suhreverd'de doğdu.Azerbeycan civarındaki Maraga'da Şeyh Mecd ad Din al Cili den felsefe ve fıkıh tahsil etti.Bu zat aynı zamanda Fahr ad Dim ar razi yede hocalık etmiştir.
Suhreverdi genç yaşta felsefi ilimleri,kelam ilmini,fıkıh ve usul ı fıkhı iyice öğrenip temayüz etti.
Suhreverdi birçok seyahatler yaptı.Bu arada Iranda Diyarbakırda ve Anadoluda dolaştı.Nihayet Suriyedeki Halep şehrine vardı.Halep şehir Salahaddin el Eyyubi nin oğlu Zahirin idaresi altındaydı.Zahir,Suhreverdi'ye ilgi gösterdi.Onu ilmi toplantılara kabul etti.Suhreverdi keskin zekali ve bilgili bir insan olduğundan iyice şöhret yaptı.Fakat zamanın bazı bilginleri onun şeriata aykırı fikirleri olduğunu ileri sürdüler.Zahir,başlangıçta onu koruyordu.Fakat Suhreverdinin düşmanları SalahdinalEyyubi ye şikayette bulunarak onun halkın inancını bozmaya çalıştığını iddia ettiler.Salahaddin al Eyyubi de oğlu zahire emire vererek Suhreverdinin öldürülmesini istedi.Bunun üzerine Suhreverdi Halep'te ( ölm 1191 ) yılında öldürüldü.Bir rivayete göre riyazete düşkün olana Suhreverdi kendisinin idam suretiyle değil de açlığa mahkum edilerek öldürülmesini istedi.Günlerce aç kaldıktan sonra hayata gözlerini yumdu.
Ölümünden sonra halkın bir kısmı onu nefretle andı.Halkın başka bir kismı ise Suhreverdinin veli olduğuna inandıkları için onu rahmetle yad etti
Eserleri
Suhreverdinin felsefesine dair en önemli eseri Hikmet Al İşrak'tır.Bu eser Şirazda basılmıştır.Adı geçen eser Mahmud bin Mesud aş Şirazi ( ölm 1310 ) tarafindan şerh edilmiştir.
Suhreverdinin başka önemli eseri ' Kitab at Telvihat al Levhitte Va'l Arşiyye dir
Kitab al Mukavemat adlı eser de düşünürümüzüm önemli bir etüdüdür
Suhreverdinin bir diğer eseri ' Kitab al Mesari Va'l Mutarahattır
Heyakil an Nur da Suhreverdinin İşrak felsefesini ve tasavvufi görüşlerini yansıtan önemli bir eserdi.
Kitab al Lemahat fil'l hakaik suhreverdinin fizik,mantık ve metafiziğe ait bir eserdir.Bu eser Nizamaddin Mahmud bin Fazl Allah ala hemedani tarafından şerh edilmiştir.
Suhreverdinin al Elvah al imadiye adlı kitabı ise al israk ünvanıyla Davun bin Mahmud at Tebrizi tarafından şerh edilmistir.Bu kitabın Misbah al Ervan fi keşf Hakaik al Elvah adıyla başka bir şerhide vardır.
Suhreverdi ayrıca Kıssat al Gurbet al Garbiyye,partavname,Risale i Simurg,Bustan el kulub,Avazı Parri Cebrail ve itikad al hukema gibi eserler yazmıştır
Suhereverdinin baş temsilcisi olduğu İşrakiye okulu eklektik bir felsefeye dayanır.Bu felsefede ışık ve karanlığı iki temel esas olarak alan Zerdüşt dininin çok etkisi vardır.Ayrıca Hellenizmin ve Yenieflatunculuğun da İşrakiye felsefesinin meydana gelmesinde rolleri büyüktür.Bazı bakımlardan Eflatun,Aristo,Empedokles ve Pthagoras gibi Yunan filozoflarının düşüncelerine de İşrakiye felsefesinde rastlanır.Fakat metot itibariyle İşrakiyenın sistemi Aristoya tamamen zıttır.İşrakiye şüphesizki geniş ölçüde islami bir karaker taşır.Özellikl islam mistiklerinin İşrakiye felsefesinin kurucusu Suhreverdi üzerinde etkisi derindir.
İşrakiye'nin doğuya ait bir felsefe olduğu ve bu felsefede İranlılara ait Zerdüşt dininin büyük etkisi bulunduğu bir gerçektir.Hatta zend avestanın bazı terimleri İsrakiyenin felsefesinde de kullanmıştır.Şu kadar varki Zerdüşt dininde birbirine düşman ve bağımsız varlık olan ışık ve karanlık,İşrakiye felsefesinde aynı durumda değildirler.Aksine bunlar birbirlerine meylederler.Karanlığın ışığa karşı sevgisi vardır.Karanlık ( zulmet ) ışığa ( Nura ) yaklaştıkça karanlığından kaybeder.Bu husuta İşrakiye filozofu Kuranı delil olarak göstermiştir..
Ibn Bacce'nin İşrakiye okuluna mensup br filozof olmadığı aşikardır.O rasyonalist bir filozoftur.Daha çok Aristo'nun etkisinde kalmıştır.Onu Meşşai okuluna mensup saymak daha doğru olur.Kaldıki Ibn Bacce,Endülüste yetişmiş ve Suhreverdiden çok önce ölmüştü.
Suhreverdinin kurduğu İşrakiye felsefesi bir çok unsurunu doğudan aldığı için Al Hikmet Al Maşrikiye yani doğu felsefesi diye de adlandırılmıştır.İşrak,hem keşf ve hemde zuhur ifade eder.Güneş nasıl işraki yani doğması ile eşyanın görülmesine imkan veriyorsa,manevi işrak yahut sezgi de bir çok marifeti insana ilham suretiyel verir.İşrak güneşin doğuşu veya doğduğu yer anlamında gelir.
İşrak felsefesinin metodu Meşşailerin metodundan tamamen farklıdır.Birincisi keşf ve sezgiye,ikincisi akıl ve tetkilel daha çok önem berir.Fakat İşrakiyun'un Meşşailerden faydalandığı hususlarda vardır.
İşrakı Suhreverdinin kullandığı gibi akli nurların zuhuru,parlaması ve akışı anlamında kullanabiliriz.
İşrakiye felsefesne İranlı krallardan Gayumars,Faridun ve Keyhusrev zamanında gelişen düşüncelerin etki yaptığı kanaatı yaygındır.
İşrakiyenin ilk tohumlarının idris Peygamber zamanındada mevcut olduğunu söyleyenlerde vardır.
Yenieflatunculuğun etkisine gelince Plotinos un sudur nazariyesi,İşrakiye felsefesindeki nurların akışı görüşüne benzemektedir.Ayrıca nasıl Plotinıs en yüksek bilginin bir vecd anında sezgi yoluyla hasıl olacağını kaydetti ise .Suhreverdi de manevi bir temizlikle Nurların nuruna kavusulacağını ve ilahi sırlara sezgi ile ulaşılacağını söylemiştir.
Hiç şüphe yokturki İşrakiye felsefesinin en büyük kısmı tasavvufi düşüncelerel doludur.Islam Mutasavvıflarından Ebu Yezid Bistami ( ölm 874 ) Mansur Hallac ( ölm 992 ) Zunnun al Misri ( ölm 859 ) ve Ebu Sehl at Tusteri ( ölm 896 ) Suhreverdiden çok önce kalp temizliği ve manevi arınma yolunu çizmişlerdir.
Özellikle Gazzali ( ölm 1111 ) nin Suhreverdiye etki yaptığı bir gerçektir.Mişkat al Envar'daki görüşlerle işrakiye felsefesini karşılaştırmak aradaki benzerliği ortaya koyacaktır.Herşeyin Güneş işiğının dalga dalga yayılışı gibi Allahtan geldiği görüşü ,hem Gazalide ve hemde Suhreverdide mevcuttur.Gazzali ar Risalet al Ladunniyede gizli ve ilahi bilgilere tasavvufi temizlikle erişileceğini açıklamıştır.
Suhreverdi de Risalet at Tayr ,Munis al Uşşah ve Asvatı Ecnihal ı Cebrail de tasavvufi düşüncelere ve kalp temizliğine yer vermiştir.Suhreverdi Heyakil an Nurda felsefesini mistik görüşlerle açıklamıştır.Ona göre biz bedenlerimizin alakalarından temizlenip ilahi nurları düşünmeye dalınca,nefislerimizi ilahi işrakat ve tecelliyat ile dolmuş buluruz .Bedeni tutkulardan arındıkça ilahi nura yaklaşırız
Suhreverdi işrak ile hareket arasında sıkı bağlaer bulunduğunuda kaydediyor.Onun açıklamasına göre feleki hareketlerin yenilenmesi ile işrak yenilenir.İşrakın yenilenmesi ilde hareket yenilenir ve devam eder.Bunların zincirleme dveamı ile sufli alede hadiselerin hudus birbirini kovalar.Feleklerin hareketleri eşyayı icat edici değildir.Fakat eşyanın istidatlarını meydana çıkarır
Suhereverdi mutasavvıflara uygun olarak Allahın vasıflarından söz ediyor.Allahın zatında değişiklik olmaz.O hiç bir varlığa muhtaç değildir.Nurların nurudur.Hersey onun içindir.O hic bir şey için değildir
No comments:
Post a Comment